สมัยเรียนมหาลัยตอนปีหนึ่งมีวิชาพื้นฐานบังคับ จำไม่ได้แล้วว่าวิชาอะไร รหัส TU10x ซักอย่างนี่แหละ แต่ที่ยังจำได้คืออาจารย์สอนเรื่องการนินทา
ตอนนั้นอาจารย์เปิดด้วยการถามว่าคิดว่าการนินทาเป็นการขัดขืนต่ออำนาจหรือการยินยอมต่ออำนาจ จำได้เลยว่าตอนนั้นเราตอบอาจารย์ไปว่าเป็นการขัดขืนต่ออำนาจ แกไม่คิดเหมือนกันเหรอ เรานินทาเพราะเรากำลังสู้กับสิ่งที่เรานินทาไง มันเลยควรจะเป็นการต่อสู้ ไม่ใช่การยินยอม
แต่สิ่งที่อาจารย์เฉลยค่อนข้างทำเราว้าวนะ แล้วพอคิดถามก็แอบเห็นด้วย โดยอาจารย์บอกว่าการนินทา คือ เครื่องมือยืนยันถึงการมีอยู่ของอำนาจที่ดีมากๆ อย่างหนึ่งเลย
เพราะมีอำนาจกำลังกดทับเราอยู่ คนข้างล่างที่อยู่ภายใต้อำนาจเลยต้องนินทาเพื่อระบายความอัดอั้นเพราะรู้ว่าสู้ต่อหน้าไม่ได้ ที่พีคกว่าคืออาจารย์บอกว่าผู้มีอำนาจมักจะ "อนุญาต" ให้เกิดการนินทาลับหลัง ไม่ได้อยากจะกำจัด
คือในทางสังคมศาสตร์เรามองว่าการนินทามันคือ Safety Valve ให้คนได้ระบายความโกรธอ่ะ มันเป็นกลไกที่ให้คนได้ระบาย เพราะถ้าคนเราโดนกดทับไปนานๆ ไม่ได้ระบายเลย มันจะระเบิด หรือเกิดการลุกฮือแผลที่ตามมาคืออาจมีการเปลี่ยนแปลงแก้ไขโครงสร้าง ซึ่งไม่ดีต่อผู้มีอำนาจที่เป็นคนกุมโครงสร้างเดิม
ดังนั้นการที่เราต้องนินทาคือหลักฐานที่แสดงว่าโครงสร้างอำนาจยังแข็งแรงดี คนข้างล่างถึงต้องหลบไปบ่นในมุมมืดแทนจะเดินไปชนตรงๆ ส่วนคนมีอำนาจมักแกล้งโง่ ทำฟีลไม่ได้ยิน ไม่รู้ ไม่เห็น เพื่อรักษาสถานะไว้
การนินทายังเป็นเครื่องมือเพื่อเช็คว่า พวกเรายังเป็นพวกเดียวกันอยู่ (In-group) ยังคิดเหมือนกันอยู่นะ เพราะถ้าใครเกิดทำตัวแตกแถวขึ้นมาก็จะถูกนินทา ผู้มีอำนาจชอบสิ่งนี้มาก เพราะมันช่วยคุมพฤติกรรมคนในองค์กรให้อยู่ในร่องในรอยโดยที่หัวหน้าไม่ต้องลงมาจัดการเอง
แต่ถ้าเสียงนินทามันดังจน "ข้ามเส้น" หรือเริ่มกลายเป็นวิจารณ์ในที่แจ้งจนส่งผลเสียต่อผู้มีอำนาจแล้ว เขาก็จะไม่ปล่อยผ่านละ เขาจะจะออกมาจัดการคนที่นินทาละ แต่ทำไปไม่ใช่เพราะโกรธ แต่เพื่อแสดงให้เห็นว่าเขายังคุมกฎอยู่นะ
โดย "อำนาจ" ในที่นี้ ไม่ใช่แค่ตำแหน่งสูงกว่านะ ถ้าตามแนวคิดฟูโกต์ เรื่อง Micro-power ที่บอกว่าใครคุมทรัพยากร คนนั้นมีอำนาจ อย่างป้าแม่บ้านก็เป็นผู้มีอำนาจได้ เช่น เรานินทาป้าแม่บ้านที่ชอบทิ้งของในตู้เย็น เพราะป้าแม่บ้านมีอำนาจในการเคลียร์ตู้เย็นที่เราไม่มี และเราแย้งป้าไม่ได้
ในเมื่อเราไม่มีอำนาจที่ะเข้าไปห้ามไม่ให้ป้าเคลียร์ของในตู้เย็น สิ่งที่เราทำได้เวลาของเราโดนทิ้งเพราะดองไว้ในตู้หลายอาทิตย์คือการใช้อาวุธของผู้อ่อนแอ (Weapons of the Weak) ก็คือการนินทาชีนั่นเอง
ลองสังเกตสิ เราจะไม่ค่อยนินทาคนที่อยู่ "ใต้อำนาจ" เราแบบเบ็ดเสร็จหรอก ลูกน้องคนไหนที่เราสั่งซ้ายหันขวาหันได้ เราจะเดินไปด่า หรือทุบๆ ให้เปลี่ยนแปลงไปตามที่เราอยากให้เป็นเลยเลย เราไม่เสียเวลามานินทาหรอก
นั่นเป็นครั้งแรกเลยที่เรารู้ว่าการนินทาสามารถยืนยันให้เห็นถึงการมีอยู่ของอำนาจที่บางที่เราก็คิดไม่ถึง และอีกอย่างในเมื่อการนินทาเป็นเครื่องมือของผู้อ่อนแอ ดังนั้นถ้าเราไม่ได้อ่อนแอกว่าอีกฝ่ายจริงๆ ก็อย่านินทา ออกไปจัดการกับปัญหาดีกว่า
Labels: Brain Dump, Topic